RFQ Description
Literatürde doğrudan yabancı yatırımların belirleyicileri üzerine yapılan çalışmalarda, genellikle ev
sahibi ülke pazarının büyüklüğü, ekonomik büyüme düzeyi, iş gücü maliyetleri, beşeri sermaye ve
dışa açıklık gibi ekonomik belirleyiciler üzerinde
durulmaktadır. Ancak son yıllarda ev sahibi ülkenin mülkiyet hakları düzeyi, yolsuzluk, hukukun
üstünlüğü, bürokratik kalite ve hükümet istikrarı
gibi kurumsal göstergelerin de doğrudan yabancı
sermaye yatırımları üzerindeki etkileri test edilmektedir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde, kurumsal kalite doğrudan yabancı yatırımları çekmek
için öncül faktör olarak gösterilmektedir(Anghnel;
2005, Wernick; 2008, Daude ve Stein; 2001, Bissoon; 2011). Globerman ve Shapiro (2003), iyi
kurumsal kalitenin hem doğrudan yabancı yatırım girişleri hem de yatırım çıkışı için pozitif bir
etkisinin olduğunu söylemişlerdir. Globerman ve
Shapiro (2003)’a göre iyi kurumsal yapı çok uluslu şirketlerin ortaya çıkması için uygun koşullar
yaratarak yurt dışı yatırımı hızlandırır.
Wheeler ve Mody (1992)’nin çalışması kurumsal
kalite ve doğrudan yabancı yatırım ilişkisi üzerine yapılan ilk çalışmalar arasında gösterilebilir.
Wheeler ve Mody (1992), bürokrasi, siyasi dengesizlik, yolsuzluk ve hukuk sistemi gibi kurumsal
göstergelerin de içinde bulunduğu 13 farklı kriterden temel bileşenler analizi yardımıyla bir endeks
oluşturmuştur. Çalışmanın sonucunda Amerika
Birleşik Devletleri için oluşturulan bu endeksin,
doğrudan yabancı sermaye girişleri üzerinde etkili
olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Ancak, kurumsal
kalite göstergeleri ile ilişkili olmayan faktörlerde
bu endeks hesaplamalarına dahil edilmiştir.
Globerman ve Shapiro (2002), 144 ülkenin 1995-
1997 dönemi verilerini kullanmışlarıdır. Globerman ve Shapiro (2002), Kaufman ve diğerleri
(1999) tarafından altı farklı kriterden temel bileşenler analizi yöntemi ile hesaplanan kurumsal
gösterge endeksini kullandıkları çalışmalarında,
gelişmiş ülkelerde, bu endeksin hem doğrudan yabancı yatırım girişlerini hem de çıkışlarını pozitif
yönde etkilediği sonucuna ulaşmışlardır.
Wei (2000), OECD ülkeleri için yaptığı çalışmada,
yolsuzluğun, ev sahibi ülkenin hem dış yatırımlarını hem de ülkeye yatırım girişini negatif yönde
etkilediğine ilişkin anlamlı sonuçlara ulaşmıştır.
Bengoa ve Robles (2003), 18 Latin Amerika ülkesi
için 1970-1999 dönemi verilerini kullanarak yaptıkları çalışmalarında, ev sahibi ülkenin ekonomik
özgürlüklerinin doğrudan yabancı yatırım girişleri
üzerinde pozitif ve anlamlı bir etkiye sahip olduğu
yönünde bulgular elde etmişlerdir. Sekkat ve Veganzones-Varoudakis’ in (2004) Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkeleri için politik risk ve doğrudan
yabancı yatırımlar arasındaki ilişkiyi inceledikleri
çalışmalarında, politik risk düzeyinin düşmesinin
doğrudan yabancı sermaye yatırımlarını pozitif
yönde etkilediği tespit edilmiştir.
Demirtaş ve Akçay (2006), kurumsal göstergelerin doğrudan yabancı yatırımlar üzerindeki etkisini inceledikleri çalışmalarında, 71 gelişmiş
ve gelişmekte olan ülkeye ait 1995-2002 yılları
dönemine ait verileri kullanmışlardır. Politik istikrar, bürokratik etkinlik, hukukun üstünlüğü,
yolsuzlukla mücadele ve düzenlemelerin kalitesi
gibi kurumsal göstergelerin kullanıldığı çalışmada, kurumsal göstergeler ile doğrudan yabancı
yatırımlar arasında pozitif yönlü bir ilişki olduğu
yönünde sonuçlar elde edilmiştir. Bir başka çalışmada Jensen ve McGillivray (2007) politik risk
ve doğrudan yabancı yatırımlar arasındaki ilişkiyi incelemiştir. 115 ülkeye ait 1975-1995 dönemi
verileri kullanılarak yapılan çalışmanın sonucuna
göre, demokratik ortamlarda politik risk düşük
olacak ve doğrudan yabancı yatırımları pozitif
etkileyecektir. Heriot, Theis ve Campbell (2008)
1970-2005 dönemi verilerini kullanarak 121 ülkede ekonomik özgürlüklerin doğrudan yabancı yatırımlar üzerindeki etkisini incelemiş ve ekonomik
özgürlük seviyesi arttıkça doğrudan yabancı yatırım girişlerinin de yükseldiği sonucuna ulaşmıştır.
Benzer şekilde Kenisarin ve Speed (2008) 153 ülkede, yönetim göstergeleri ve ekonomik özgürlüklerin, doğrudan yabancı yatırım girişlerini artırdığı
sonucuna ulaşmışlardır.
Caetano ve Caleiro (2009) MENA ve Avrupa Birliği ülkeleri üzerine yaptığı çalışmalarında 1999-
2001 ve 2005-2007 dönemi verilerini kullanmışlardır. Çalışmanın sonucunda ekonomik özgürlük
seviyesi arttıkça yabancı yatırım girişlerinin de arttığı yönünde sonuçlar elde edilmiştir. Rasekhi ve
Seyedi (2010), gelişmekte olan 10 ülke için 1995-
2004 dönemine ilişkin verileri kullanarak ekonomik özgürlüklerin doğrudan yabancı yatırımlar
üzerindeki etkisini incelemiştir. Çalışmalarında,
ekonomik özgürlüklerin ev sahibi ülkeye doğruDoğrudan Yabancı Yatırımlar için Kurumların Önemi: Gelişmekte Olan ...
Finans Politik & Ekonomik Yorumlar 2017 Cilt: 54 Sayı: 627
77 dan yabancı sermaye yatırımı girişlerini pozitif
yönde etkilediği sonucuna ulaşmışlardır. Amal,
Tomio ve R.Raboch’ un (2010), Latin Amerika
ülkelerine ait 1996-2008 dönemi verilerini kullanarak doğrudan yabancı yatırımın belirleyicileri
üzerinde yaptığı çalışmalarının sonuçlarına göre,
hükümetin etkinliği doğrudan yabancı yatırımları
negatif yönde etkilerken, politik istikrar doğrudan
yabancı yatırımları pozitif yönde etkilemektedir.
Debab ve Mansoor (2011), 1990-2009 dönemi verilerini kullanarak Bahreyn’de doğrudan yabancı
yatırımın belirleyicilerini araştırdıkları çalışmalarında, ekonomik özgürlük seviyesi arttıkça yabancı yatırımcıları çekmenin daha kolay olacağı sonucunu elde etmiştir. Benzer şekilde Nasir ve Hassan
(2011), Güney Asya ülkeleri için yaptığı çalışmada 1995-2008 dönemine ilişkin verileri kullanmıştır. Çalışmanın sonucunda ekonomik özgürlükler
skoru ile doğrudan yabancı yatırımlar arasında pozitif yönlü bir ilişki tespit edilmiştir. Kahai (2011),
gelişmekte olan 55 ülkeye ait 1998-2000 dönemi
verileri kullanarak ekonomik özgürlüklerin doğrudan yabancı yatırımlar üzerindeki etkisini incelemiştir. Çalışmanın sonucunda ekonomik özgürlük
seviyesinin doğrudan yabancı sermaye yatırımları
ile ilişkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Saadatman ve Choquette (2012), seçilmiş 51 Afrika ülkesinde ekonomik özgürlüklerin doğrudan
yatırımlar üzerindeki etkisini incelemişlerdir.
1998-2009 dönemi verileri kullanılarak yapılan
çalışmada, ekonomik özgürlüklerin doğrudan yabancı yatırımları negatif yönde etkilediği yönünde sonuçlar elde edilmiştir. Sedik (2012), MENA
ülkeleri için kurumsal göstergelerin yabancı yatırımlarla ilişkisini 1999-2010 dönemi için incelemiştir. Çalışmanın bulguları, hükümet etkinliğinin
doğrudan yabancı yatırımları pozitif yönde, politik
kurumsal kalite rasyosunun ise negatif yönde etkilediği şeklindedir.
Chaib ve Siham (2014), Cezayir için kurumsal kalite göstergelerinin doğrudan yabancı yatırımlar
üzerindeki etlisini incelediği çalışmalarında 1995-
2011 dönemi verilerini kullanmışlardır. Çalışmada kurumsal kalite göstergeleri olarak, ekonomik
özgürlükler, hükümet etkinliği ve politik kurumsal
kalite (Voice & Accountability) endeksleri kullanılmıştır. Çalışmada, kullanılan kurumsal kalite
göstergelerinin uzun dönemde doğrudan yabancı
yatırım girişlerini pozitif yönde etkilediği sonucuna ulaşılmış ve uzun vadede doğrudan yabancı
yatırımları daha fazla çekmek için bu göstergelerin
iyileştirilmesi gerektiği vurgulanmıştır.
Esew ve Yarason (2014), Nijerya’da kurumsal
kalitenin doğrudan yabancı sermaye yatırımları üzerindeki etkisini incelediği çalışmalarında
1980-2011 dönemi verilerini kullanmışlarıdır.
Çalışmada kurumsal kalite göstergesi olarak Kaufmann ve diğerleri (2006) tarafından oluşturulan
politik istikrar/şiddetin olmaması (political stability/absence of violence) endeksi kullanılmıştır.
Ayrıca ev sahibi ülkenin pazar büyüklüğü, finansal gelişmişlik düzeyi, altyapı düzeyi, makroekonomik istikrarı gibi doğrudan yabancı yatırımın
ekonomik belirleyicileri de modele dahil edilmiştir. Çalışmanın sonucunda, Nijerya’da kurumsal
kalite göstergeleri ile kurumsal kalite göstergeleri
arasında pozitif ve anlamlı bir ilişkinin olduğuna
yönelik bulgular elde edilmiştir.
Artan ve Hayaloğlu (2015), 29 OECD ülkesinde
doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının kurumsal belirleyicilerini inceledikleri çalışmalarında,
kurumsal kalite göstergeleri olarak hükümet istikrarı, yatırım profili, yolsuzluk, kanun ve düzen,
bürokratik kalite gibi 12 kriterden yararlanmışlardır. Çalışmadan elde edilen sonuçlara göre; OECD
ülkelerinde doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının temel belirleyicileri ekonomik göstergelerden
ziyade kurumsal göstergelerdir. İyi bir kurumsal
yapının OECD ülkelerinde doğrudan yabancı yatırımları çekmede önemli bir rol oynadığı belirtilmiştir.
Özşahin (2016) Türkiye’de 1998-2014 dönemi
için kurumsal kalite göstergelerinin doğrudan
yabancı yatırımlar üzerindeki etkisini incelediği
çalışmasında, yolsuzluk, demokratik hesap verilebilirlik, iç ve dış çatışma, hükümet istikrarı, etnik
gerginlik, yatırım profili ve hukuka duyulan güven göstergelerinin de içinde olduğu dokuz farklı
kriterden kurumsal kalite endeksi oluşturmuştur.
Temel bileşenler analizi yöntemi ile elde edilen
kurumsal kalite endeksinin doğrudan yabancı yatırımlar üzerindeki etkisinin incelendiği çalışmanın
sonuçlarına göre, ev sahibi ülkenin sahip olduğu
kaliteli kurumsal yapı, daha iyi bir yatırım ortamı
oluşturacağından ülkenin yabancı yatırımcı çekme
gücünü artıracaktır.
